Biến động rất lớn trên thị trường hàng hóa trong thời gian gần đây khiến nhiều hoạt động giao dịch đầu cơ trên thị trường quốc tế gây thua lỗ nặng cho nhà đầu tư. Với các doanh nghiệp Việt Nam, khuyến nghị của những nhà cung ứng dịch vụ trung gian như phòng sản phẩm phái sinh của các ngân hàng là: hãy giao dịch đúng với mục đích đã đặt ra nhằm bảo hiểm rủi ro về giá.
Doanh nghiệp lỗ nặng vì nhầm lẫn giữa bảo hiểm và đầu cơ
Nhiều người thắc mắc: tại sao trong bối cảnh giá xuất khẩu cà phê liên tục lập đỉnh, một số doanh nghiệp Việt Nam vẫn thua lỗ, dù họ có tham gia giao dịch kỳ hạn trên sàn hàng hóa. Theo phân tích của một cán bộ phòng sản phẩm phái sinh hàng hóa tại ngân hàng lớn, lý do chủ yếu là các doanh nghiệp đã chuyển từ mục đích bảo hiểm rủi ro sang đầu cơ – điều này cực kỳ rủi ro nếu không kiểm soát tốt chiến lược.
Ví dụ thực tế: Xuất khẩu 100 tấn nhưng chỉ có 10
Chẳng hạn, một doanh nghiệp ký hợp đồng xuất khẩu 100 tấn cà phê giao hàng vào tháng 12. Tại thời điểm ký hợp đồng, doanh nghiệp chỉ có sẵn 10 tấn và còn thiếu 90 tấn. Để phòng ngừa rủi ro giá tăng, họ thực hiện mua hợp đồng tương lai tháng 12 cho 90 tấn còn thiếu.
Tuy nhiên, trong quá trình gom hàng, thấy giá cà phê tăng, doanh nghiệp bán hợp đồng tương lai với kỳ vọng giá giảm rồi sẽ mua lại. Nhưng giá lại tiếp tục tăng mạnh. Dân hết hàng, giá càng cao, doanh nghiệp không gom đủ hàng và bị phạt hợp đồng xuất khẩu đã ký, dẫn đến thua lỗ. Đây là hậu quả của việc đầu cơ thay vì giữ đúng chiến lược phòng vệ giá.
Giao dịch phái sinh: Rủi ro đến từ sai chiến lược
Trong bối cảnh giá nguyên liệu toàn cầu tăng rồi giảm đột ngột trong thời gian ngắn, nhiều doanh nghiệp đã “cháy” tài khoản ký quỹ và bị lỗ nặng. Theo các ngân hàng, có hai lỗi phổ biến:
- Không tuân thủ đúng chiều giao dịch thuận – ngược với hàng thực.
- Khối lượng giao dịch không tương xứng với hàng hóa thật.
Một số doanh nghiệp cá biệt có thể “thắng” nhờ dự đoán đúng xu hướng giá, nhưng đó là thiểu số và không mang tính chiến lược dài hạn. Mục tiêu chính của doanh nghiệp vẫn phải là phòng ngừa rủi ro giá, chứ không phải kiếm lời từ tài chính.
Phòng vệ giá đúng cách: Nhiều ngành đã thành công
Ở các ngành khác như dệt may, kim loại, thức ăn chăn nuôi…, công cụ phái sinh đã giúp doanh nghiệp “khóa giá” nguyên liệu và tránh lỗ lớn. Ví dụ:
Một công ty dệt may chia sẻ: giá bông tăng tới 500% trong 2 năm, sau đó giảm 50% rồi lại tăng. Nhờ hợp đồng tương lai mua trước, công ty yên tâm với các hợp đồng xuất khẩu đã chốt giá từ đầu năm. Dù phải bỏ chi phí bảo hiểm, họ vẫn duy trì ổn định hoạt động.
Tâm lý tiếc phí: Rào cản vô hình của doanh nghiệp
Nhiều doanh nghiệp Việt ngần ngại dùng công cụ phái sinh vì “tiếc phí”. Một lãnh đạo ngân hàng ví von: giống như mua bảo hiểm xe hơi – nếu cả năm không xảy ra tai nạn, người ta tiếc tiền, năm sau không mua, rồi lại hối tiếc nếu xảy ra sự cố.
Tâm lý này khiến tỷ lệ sử dụng sản phẩm phái sinh tại Việt Nam còn thấp so với doanh nghiệp ở Trung Quốc, Hàn Quốc hay Australia – những nước có cơ cấu xuất nhập khẩu tương tự.
Rủi ro tỷ giá: Một công cụ ít được khai thác
Ngay cả trong lĩnh vực ngoại tệ – nơi tỷ giá biến động mạnh – doanh nghiệp vẫn chủ yếu giao dịch giao ngay. Theo Ngân hàng Nhà nước, giao dịch ngoại tệ giữa ngân hàng và doanh nghiệp tăng 20–30%/năm, nhưng 90–95% là giao ngay, chỉ 5–10% là quyền chọn ngoại tệ – một công cụ vốn có nhiều ưu thế để bảo hiểm rủi ro tỷ giá.
Kết luận: Dùng đúng mục đích, công cụ sẽ phát huy hiệu quả
Công cụ phái sinh nếu dùng đúng mục đích sẽ giúp doanh nghiệp phòng ngừa hiệu quả rủi ro giá, ổn định chi phí và bảo vệ lợi nhuận. Nhưng nếu bị sử dụng như một kênh đầu cơ không kiểm soát, doanh nghiệp dễ rơi vào “bẫy” rủi ro với hậu quả khó lường.
Thay vì kỳ vọng lãi nhanh từ biến động giá, doanh nghiệp cà phê cần kiên định với mục tiêu dài hạn: ổn định tài chính và đảm bảo thực hiện hợp đồng xuất khẩu – nhất là trong bối cảnh thị trường biến động liên tục như hiện nay.
