Giới thiệu
Cà phê Arabica (hay còn gọi là cà phê chè) không chỉ là loại cà phê được ưa chuộng nhất thế giới mà còn là yếu tố cốt lõi định hình chuẩn vị cho văn hóa cà phê hiện đại. Từ vùng cao nguyên Ethiopia, Arabica đã chinh phục toàn cầu nhờ hương vị thanh tao, hàm lượng caffeine vừa phải và đa dạng các giống với chất lượng vượt trội. Bài viết sau sẽ giúp bạn khám phá lịch sử hình thành, sự phát triển và các giống Arabica nổi bật hiện nay – kiến thức không thể bỏ qua cho những ai quan tâm đến chất lượng, xu hướng và sức khỏe trong sử dụng cà phê.
Nguồn gốc lịch sử của cà phê Arabica
Tổ tiên của cây cà phê Arabica xuất phát từ các khu rừng nguyên sinh ở cao nguyên tây nam Ethiopia và vùng lân cận Nam Sudan. Những ghi chép cổ xác định Coffea arabica được phát hiện vào khoảng thế kỷ IX. Một số nghiên cứu di truyền hiện đại cũng xác nhận Nam Sudan là “cái nôi” tiềm năng thứ hai của loài này bên cạnh Ethiopia.
Trải qua hàng ngàn năm chọn lọc và canh tác, Arabica đã được người Ả Rập mang từ Ethiopia sang Yemen vào thế kỷ VIII để bắt đầu trồng thương mại. Đến các thế kỷ tiếp theo, hạt Arabica dần phổ biến khắp châu Á, Ấn Độ Dương, châu Âu và cuối cùng là châu Mỹ Latin. Từ đó, Arabica không ngừng phát triển về quy mô, đa dạng chủng loại và trở thành lựa chọn chủ yếu của người yêu cà phê toàn thế giới.
Sự phát triển và phân bố cây cà phê Arabica toàn cầu
Arabica từng là giống duy nhất được trồng thương mại trên toàn cầu cho đến thế kỷ XIX, trước khi các giống chịu sâu bệnh tốt hơn như Robusta xuất hiện. Tuy nhiên, Arabica vẫn giữ vị thế chủ đạo nhờ sự thích ứng đa dạng ở nhiều vùng đất cao và khí hậu mát mẻ. Ngày nay, khoảng 70% sản lượng cà phê thế giới là Arabica, trải dài từ châu Phi, Nam – Trung Mỹ, Đông Nam Á đến các khu vực Caribe và Thái Bình Dương.
Dù vậy, sự đa dạng di truyền của Arabica trồng hiện đại lại khá hạn chế so với quần thể Arabica hoang dã ở Ethiopia – lý do khiến các nhà khoa học ngày càng quan tâm gìn giữ nguồn gen nguyên thủy và phát triển các giống mới kháng bệnh, tối ưu chất lượng.
Nghiên cứu và phân loại các giống Arabica nổi bật
Giống Arabica Typica
Typica là nhóm giống gốc đầu tiên của Arabica được trồng rộng rãi, với hình thái cây cao, cành, lá, quả thưa khá điển hình. Từ Typica, hàng loạt giống con nổi tiếng đã ra đời và phân bố tại nhiều vùng cà phê như Blue Mountain (Jamaica), Sumatra (Indonesia), Indio (Ấn Độ)… Riêng tại Nam Mỹ, hơn 95% diện tích trồng Arabica có nguồn gốc từ Typica và Bourbon.
Một số giống con của Typica:
- Maragogype: Đột biến cho quả rất lớn nhưng năng suất thường thấp.
- Pache: Biến thể lùn tự nhiên, có ưu điểm dễ chăm sóc (phát hiện đầu tiên tại Guatemala).
- SL14, SL34: Các giống tập trung tại Kenya, Uganda cho chất lượng tốt.
- Mibirizi: Giống lâu đời tại Rwanda, phổ biến ở Rwanda và Burundi.
Giống Arabica Bourbon
Cùng với Typica, Bourbon là “viên ngọc” di truyền chủ lực, được Pháp đưa từ Yemen sang đảo Bourbon (La Réunion) thế kỷ XVIII. Đặc điểm nổi bật của Bourbon là năng suất nhỉnh hơn 20-30% so với Typica, thích hợp trồng ở độ cao 1100-2000m.
Các giống con tiêu biểu của Bourbon:
- Caturra: Đột biến lùn của Bourbon xuất hiện tại Brazil, được ưa chuộng vì dễ chăm sóc.
- Villa Sarchi: Biến thể lùn tự nhiên, phát hiện ở Costa Rica.
- Pacas: Đột biến ở El Salvador, thích nghi tốt tại Trung Mỹ.
- SL28: Rất phổ biến và được đánh giá cao cho chất lượng ở Kenya, Uganda.
- Tekisic, Venecia, K7: Các giống do các viện nghiên cứu chọn lọc nhằm tăng năng suất và khả năng thích nghi.
Các giống lai tạo giữa Typica và Bourbon
Để đáp ứng yêu cầu về năng suất, sức chống chịu và hương vị, các chuyên gia lai tạo đã phát triển hàng loạt giống mới:
- Mundo Novo: Lai tự nhiên giữa Typica và Bourbon ở Brazil, cho cây khỏe, năng suất cao.
- Catuai: Lai tạo giữa Mundo Novo và Caturra, hiện chiếm 50% diện tích cà phê Brazil và được trồng rộng rãi ở Trung Mỹ.
- Pacamara: Lai giữa Pacas và Maragogipe, nổi bật về kích thước hạt và hương vị đặc biệt.
Các giống Arabica hiện đại, lai và kháng bệnh
Nhằm ứng phó trước tình trạng sâu bệnh (đặc biệt là bệnh gỉ sắt lá), các nhà lai tạo đã phát triển nhiều giống lai giữa Arabica và các giống khác như Timor Hybrid – nguồn gen kháng bệnh quan trọng. Từ đó ra đời các giống như Catimor, Sarchimor, Costa Rica 95, Castillo, Ruiru 11… Những giống này được ưa chuộng tại các nước trồng cà phê lớn bởi sự cân bằng giữa năng suất, sức khỏe cây và tiềm năng hương vị.
Đặc biệt, giống Arabica Java vốn bị hiểu nhầm là bắt nguồn từ Typica, thực chất lại có xuất xứ từ quần thể cà phê hoang dã ở Ethiopia và hiện là một trong những lựa chọn chất lượng cao tại Trung Mỹ.
Ý nghĩa của Arabica đối với xu hướng cà phê hiện đại
Không chỉ chiếm lĩnh thị trường nhờ sản lượng lớn, Arabica còn là nền tảng cho cà phê specialty – xu hướng đang được ưu chuộng toàn cầu bởi sự cầu kỳ, chú trọng vào chất lượng hương vị, truy xuất nguồn gốc và các lợi ích sức khỏe. Sự đa dạng giống Arabica mở ra thử thách và tiềm năng lớn cho những người trồng, rang xay, chế biến và những ai khao khát tìm kiếm giá trị đích thực của ly cà phê nguyên bản.
Nếu bạn đang mong muốn tìm hiểu sâu hơn về các giống cà phê, lựa chọn đúng loại phù hợp với gu của mình hoặc đơn giản là nâng tầm trải nghiệm thưởng thức, Arabica chắc chắn là cánh cửa đưa bạn đến với thế giới cà phê phong phú đầy mê hoặc.
Hãy tiếp tục đồng hành cùng chúng tôi để khám phá thêm bí quyết chọn mua, pha chế và thưởng thức cà phê chuẩn vị – vừa tốt cho sức khỏe vừa hợp xu hướng hiện đại.
